Coraz częściej w Naszej Kancelarii pojawiają się kobiety, które na etapie ciąży dokonały zmian w zakresie wysokości odprowadzanych składek. Przy czym opłaciły składki w wyższej wysokości, ale złożyły deklaracje rozliczeniowe z opóźnieniem. Jednocześnie po urodzenia dziecka chcąc skorzystać z zasiłku macierzyńskiego napotykają liczne problemy ze strony ZUS. Na czym polega problem? Czy warto walczyć? Jak wygląda orzecznictwo?
Złożenie deklaracji rozliczeniowej i jej skutki
Zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, płatnik składek jest zobowiązany do obliczenia, potrącenia z dochodów ubezpieczonych, rozliczenia oraz opłacenia należnych składek za każdy miesiąc kalendarzowy. Art. 47 ust. 1 w/w ustawy nakłada na płatnika obowiązek złożenia deklaracji w terminie do 5,10, bądź 15 dnia miesiąca w zależności od tego za kogo uiszczane są składki.
Skutki niezłożenia deklaracji w ustawowym terminie
Skutki niezłożenia deklaracji w ustawowym terminie określa art. 48 ustawy zgodnie z którym jeżeli płatnik składek nie złoży w terminie deklaracji rozliczeniowej, nie będąc z tego obowiązku zwolniony, Zakład dokonuje wymiaru składek z urzędu w wysokości wynikającej z ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowej, bez uwzględnienia wypłaconych zasiłków oraz zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych, zawiadamiając o tym płatnika.
Jeżeli po wymierzeniu składek z urzędu płatnik składek złoży deklarację rozliczeniową, Zakład koryguje wymiar składek do wysokości wynikającej ze złożonej deklaracji rozliczeniowej, z uwzględnieniem wykazanych w deklaracji zasiłków oraz zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych.
Opłacenie składek bez złożenia deklaracji
Literalne brzmienie przytoczonych przepisów wskazuje, iż ustawodawca w żadnym wypadku nie przewidział w nich sankcji, która pozwalałaby na przyjęcie, że opłacenie wyższych składek bez jednoczesnego sporządzenia deklaracji rozliczeniowych wyłącza ustalenie wyższej podstawy wymiaru składek. Przeczy temu wprost wykładnia językowa w/w przepisów.
Już w orzeczeniu pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2004 r. sygn. akt III CZP 37/04 , Sąd Najwyższy stwierdził m. in., iż w doktrynie i w orzecznictwie trafnie akcentuje się prymat wykładni językowej nad pozostałymi rodzajami wykładni, tj. systemową i celowościową. Jednocześnie przyjmuje się słusznie, że w wyjątkowych sytuacjach wolno odstąpić od literalnego znaczenia przepisu.
Może to mieć miejsce, gdy wykładnia językowa pozostaje w oczywistej sprzeczności z treścią innych norm, prowadzi do absurdalnych z punktu widzenia społecznego lub ekonomicznego konsekwencji, rażąco niesprawiedliwych rozstrzygnięć lub pozostaje w oczywistej sprzeczności z powszechnie akceptowanymi normami moralnymi.
Wykładnia językowa przepisu prawnego polega m. in. na analizie języka przepisu prawnego i podkreśla doniosłość znaczenia definicji językowych używanych w akcie prawnym jako „instrukcji” dla rozumienia określonych wyrażeń, względnie – przy braku takich definicji – tłumaczenia określonych wyrażeń zgodnie z ich potocznym znaczeniem.
Skoro ustawa nie przewiduje sankcji za niezłożenie deklaracji w terminie poza ewentualną odpowiedzialnością za wykroczenie, nie wiadomo na jakiej podstawie ZUS coraz częściej przyjmuje że taka sankcja istnieje.
W wyroku z 8.12.2015 (I UK 535/14) Sąd Najwyższy wskazał, że w myśl art. 18 ust. 8 oraz art. 20 ust. 1, 2 i 3 usus podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek.
W razie zadeklarowania tej standardowej podstawy wymiaru składek społecznych oraz zdrowotnej ubezpieczony prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą nie ma obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej (art. 47 ust. 2a i 2b usus). Jest też zwolniony z jej składania (lub imiennych raportów miesięcznych) za kolejny miesiąc także wówczas, gdy zmiana w stosunku do miesiąca poprzedniego jest spowodowana wyłącznie zmianą minimalnego lub przeciętnego wynagrodzenia.
Zgodnie z art. 48 usus, jeżeli płatnik nie złoży w terminie deklaracji rozliczeniowej, nie będąc z tego obowiązku zwolniony, ZUS dokonuje wymiaru składek z urzędu w wysokości wynikającej z ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowej, bez uwzględnienia wypłaconych zasiłków, zawiadamiając o tym płatnika. Jeżeli po wymierzeniu składek z urzędu płatnik złoży deklarację rozliczeniową, ZUS koryguje wymiar składek do wysokości wynikającej z tej deklaracji, z uwzględnieniem wskazanych w niej zasiłków.
Sąd Najwyższy stwierdził, że skoro ustawodawca w art. 48 usus przewidział wyłącznie sankcje „dyscyplinujące” dla płatników składek zobowiązanych do składania deklaracji, to nie sposób przyjąć, aby wyłączył możliwość korygowania wymiaru składek dla osób, które w terminie opłaciły składki od nowo zadeklarowanej podstawy wymiaru (jeśli wcześniej opłacały je od minimalnej podstawy), a deklaracje rozliczeniowe złożyły po terminie.
A zatem – mimo złożenia deklaracji po terminie – ZUS nie może nadal przyjmować, że obowiązuje najniższa, a nie zadeklarowana kwota podstawy wymiaru, jeśli składki od nowo zadeklarowanej podstawy zostały opłacone na czas. Warunkiem pozwalającym na ukształtowanie wyższej podstawy wymiaru niż minimalna nie jest jednocześnie terminowe złożenie deklaracji rozliczeniowej i zapłata składek, ale przede wszystkim terminowe uiszczenie należności z tytułu składek od nowo zadeklarowanej podstawy.
Stanowisko to potwierdziły także orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w sprawach III AUa 197/16, III AUa 1636/13, czy III AUa 576/15.
Co więcej już Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 21.04.2010 r., sygn. akt II UZP 1/10 (OSNP 2010 nr 21-22, poz. 267), stwierdził, że organ rentowy nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, jeśli mieści się ona w granicach określonych ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych. co oznacza to, że podstawa wymiaru zadeklarowanych składek nie może być niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek i nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 10 (art. 20 ust. 3 ustawy systemowej).
Decyzja ZUS – co dalej?
Co jeśli otrzymałaś decyzję, która nie uwzględnia opłaconych przez Ciebie składek? Czy warto się odwołać? Przede wszystkim warto skorzystać z porady specjalistów. Adwokaci i Radcowie prawni Kancelarii Mohylak dokonają analizy całości sprawy, wyjaśnią wszystkie kwestie prawne i pomogą w podjęciu właściwej decyzji.
