Obserwując aktualną sytuację na scenie politycznej, w szczególności spór dotyczący powoływania sędziów oraz działalności Krajowej Rady Sądownictwa, przeciętny „Kowalski” może dojść do wniosku, że są to kwestie, które go nie dotyczą i go nie interesują gdyż nie mają wpływu na jego życie. Czy tak jest w rzeczywistości? Czy zmiany w Krajowej Radzie Sądownictwa mogą mieć wpływ na toczące się postępowania? – specjaliści Kancelarii Mohylak wyjaśniają.
Źle obsadzony skład Sądu, a zarzut apelacyjny
W jednej ze spraw prowadzonych przez Kancelarię Mohylak, na etapie II instancji, przeciwnik procesowy podniósł zarzut sprzeczności składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c., albowiem w składzie Sądu brała udział osoba powołana na urząd sędziego w sądzie powszechnym na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Jaka była skuteczność tego zarzutu?
Źle obsadzony skład Sądu, a zarzut nieważności postępowania
Podnosząc zarzut nieważności postępowania, skarżący nie musi wykazywać, że uchybienie sądu mogłoby mieć wpływ na rozstrzygnięcie. Również sąd drugiej instancji nie może sanować postępowania przed sądem pierwszej instancji (wyjątek stanowi możliwość potwierdzenia czynności podejmowanych przez stronę, która nie była należycie reprezentowana). Zobligowany jest do wydania orzeczenia kasatoryjnego bez względu na to, czy po ponownie przeprowadzonym postępowaniu doszłoby do takiego samego merytorycznego rozstrzygnięcia. W przypadku stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji, niezależnie od tego, czy dotyczy ona całości, czy części tego postępowania, nie powinien odnosić się do innych zarzutów apelacji.
Stanowisko Sądu w zakresie zmian w KRS
Na kanwie rozpoznawanej sprawy, Sąd Apelacyjny „uznał za konieczne wskazać, że w pełni podziela wyrażane w orzecznictwie – w tym zwłaszcza w wyroku SN z dnia 5 grudnia 2019 r., III P 7/18 (OSNP 2020, z. 4, poz. 38, pkt 40-59 uzasadnienia), uchwale trzech Izb Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r., wyroku ETPCz w sprawie Reczkowicz oraz w wyroku TS w sprawie C-791/19, Komisja/Polska – oceny, iż Krajowa Rada Sądownictwa w składzie ukształtowanym w oparciu o zmiany wprowadzone przez ustawę nowelizującą z dnia 8 grudnia 2017 r. nie daje gwarancji niezależności od władzy wykonawczej i ustawodawczej. Dotychczasowa działalność KRS i poszczególnych jej członków nie dezaktualizuje tej oceny.
Przechodząc do sprecyzowania kryteriów istotnych dla dokonania kontroli, czy i w jakim stopniu wadliwości procesu nominacyjnego sędziego sądu powszechnego wpłynęły na gwarancje prawa do niezawisłego i bezstronnego sądu, wskazać trzeba, że kontrola ta powinna uwzględniać trzy istotne aspekty: (1) stopień wadliwości danego postępowania konkursowego, (2) okoliczności odnoszące się do samego sędziego biorącego w nim udział oraz (3) charakter sprawy, w której orzeka sąd z udziałem takiego sędziego (zob. uchwała trzech Izb SN, pkt 47). Ocena ta powinna zostać przeprowadzona przy wykorzystaniu normatywnego wzorca modelowego obserwatora – obywatela, z tym jednak zastrzeżeniem, że skoro celem kontroli jest zagwarantowanie konkretnej stronie prawa do rozpoznania jej sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd, konieczne jest dostrzeżenie perspektywy prezentowanej przez tę stronę, a zatem zwłaszcza wnikliwe rozważenie argumentów przez nią podnoszonych. Z pewnością natomiast nie jest wystarczające samo przekonanie danego sędziego o tym, że ów standard niezawisłości i bezstronności spełnia.
Przechodząc do kwestii kryteriów, jakie należy uwzględnić badając, czy pomimo wadliwości w toku procesu nominacyjnego, zachowane zostało prawo stron do rozpoznania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą, wskazać w pierwszym rzędzie trzeba, że Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie w pełni podziela poglądy interpretacyjne zaprezentowane w uchwale składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/20 (OSNK 2020, z. 2, poz. 7).
Zgodnie z punktem 1 i 2 uchwały składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/20 sprzeczność składu sądu w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 3), jeżeli wadliwość procesu powołania prowadzi, w konkretnych okolicznościach, do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
W uzasadnieniu uchwały w punkcie VII Sąd Najwyższy wskazał, że w odniesieniu do sędziów sądów powszechnych mechanizm ustalania istnienia przesłanek z art. 379 pkt 4 k.p.c. powinien polegać na ocenie wadliwości zarówno poszczególnych postępowań konkursowych, jak też okoliczności odnoszących się do samych sędziów biorących w nich udział oraz charakteru spraw, w których orzekają lub orzekały sądy z ich udziałem. Muszą być spełnione obiektywne warunki postrzegania sędziego jako bezstronnego i niezawisłego, czyli należy się odwołać do wzorca normatywnego modelowego obserwatora, który nie może być utożsamiony z subiektywną oceną dokonywaną przez strony postępowania lub opinię publiczną w konkretnej sprawie.
Należy uwzględnić szereg kryteriów, w tym wyższy stopień wymagań w stosunku do sądów wyższych szczebli ocenić czy powołanie nastąpiło po raz pierwszy, czy jest wynikiem przejścia awansowego do sądu wyższego rzędu. Mieć należy na uwadze możliwość wniosku stron o wyłączenie sędziego w toku postępowania i brak zastrzeżeń w tym czasie nie może pozostawać bez wpływu na następczą ocenę, czy doszło do naruszenia standardu bezstronności i niezawisłości sądu. Znaczenie mogą mieć też okoliczności dotyczące samego sędziego, w tym jego zaangażowanie w jednostkach podległych Ministrowi Sprawiedliwości lub innych organach wykonawczych lub Krajowej Radzie Sądownictwa, wypowiedzi dotyczące zachodzących zmian stwarzające poważne wątpliwości co do zależności między wskazaniem danej osoby jako kandydata na stanowisko sędziego a ujawnioną przychylnością wobec środowisk politycznych”.
Stanowisko Sądu, a sytuacja konkretnego sędziego
Sąd podkreślił, że zbadanie czy orzekanie przez danego sędziego nie będzie skutkowało naruszeniem prawa strony do niezawisłego i bezstronnego sądu, nie może jednak mieć charakteru abstrakcyjnego, lecz powinno uwzględniać konkretne okoliczności dotyczące osoby danego sędziego, postępowania, w wyniku którego został powołany do pełnienia aktualnego urzędu sędziowskiego oraz samej sprawy, która ma podlegać rozstrzygnięciu.
